Թանգարանի ավելի քան 98.000 ցուցանմուշները ներկայացնում են Երևանի պատմությունը
Երևանի պատմության թանգարանը Հայաստանի հայտնի թանգարաններից մեկն է: Այսօր թանգարանի ֆոնդերում պահվում է ավելի քան 98.000 ցուցանմուշ, որոնք հիմնականում ներկայացնում են Երևանի պատմությունը հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը:
Երևանի պատմությունը սկսվում է տասնյակ հազարավոր տարիներ առաջ (Երևան-1, Երևան-2, Զովունի քարայր-բնակատեղիներ):
Թանգարանի ֆոնդերում շատ են եզակի, հետաքրքիր ցուցանմուշները: Երևանցիները, մեծ սեր ունենալով Երևանի պատմության թանգարանի հանդեպ, հաճախ իրենց ձեռք բերած կամ տարիներ շարունակ իրենց մոտ գտնվող մշակութային արժեքները նվիրում են թանգարանին: Այդպիսի եզակի ցուցանմուշներ են կուռքերի 2 արձանիկ, որոնք հայտնաբերվել են Հայկական Միջագետքից:
Արձանիկներից մեկը թռչունի դեմքով, խիստ արտահայտված կլոր աչքերով ինչ-որ էակի արձանիկ է (մ.թ.ա. 5-4-րդ հազարամյակներ,): Մարդանման այդ արարածը հողի` երկրի բեղմնավորման գաղափարն է արտահայտում: Մյուս արձանիկը, որ դարձյալ մարդակերպ իրանով, թռչունի դեմքով և խիստ արտահայտված աչքերով է, պատկերված է հեծյալի տեսքով :
Կուռքեր (կամ ոչ երկրային էակների արձանիկներ) հայտնաբերվել են նաև Երևանի տարածքում՝ Կարմիր բլուրում, Կարմիր բերդում (ֆիզիկայի ինստիտուտի մոտակայք), Ծիծեռնակաբերդում և այլն:
Հետաքրքիր է հատկապես Կարմիր բլուրից հայտնաբերված կուռքը, որն ունի երկար, ուղղանկյուն իրան, նեղացող վիզ և մասսիվ գլուխ: Կուռք-արձանը թվագրվում է մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի վերջ ժամանակաշրջանով, ինչը վկայում է, որ մինչև Թեյշեբաինի քաղաքի հիմնադրումը (7-րդ դար), Կարմիր բլուրը ունեցել է մշակութային ավելի հին շերտ:
Հայկական լեռնաշխարհը հարուստ է բրոնզեդարյան /էնեոլիթյան/ բնակատեղիներով ու դամբարանադաշտերով, որոնք թվագրվում են մ.թ.ա. III- II հազարամյակներով: Վաղ բրոնզի դարի լավ ուսումնասիրված հուշարձան է Երևանյան լճի արևելյան բարձրադիր ափին գտնվող Շենգավիթ բնակատեղին: Հնավայրի 4 մշակութային շերտերը առաջացել են ավելի քան 2 հազար տարվա ընթացքում: Հուշարձանը թվագրվում է մ.թ.ա. 4-2-րդ հազարամյակի սկիզբ ժամանակաշրջանով: Այս մշակույթը կոչվում է Շենգավիթյան (նաև Կուր-Արաքսյան, նաև Կիրբեթ-Կերակյան):
Էնեոլիթյան մշակույթին բնորոշ էր նստակյաց տնտեսաձևը` զարգացած երկրագործությամբ, անասնապահությամբ ու արհեստագործությամբ, մասնավորապես` բարձր մակարդակի հասած մետաղամշակությամբ ու խեցեգործությամբ: Շենգավիթն առայժմ միակ հուշարձանն է, ուր հայտնաբերվել են էնեոլիթյան մշակույթի հաջորդական բոլոր աստիճանները` վաղ, միջին և ուշ:
Բրոնզեդարյան ժամանակաշրջանի խեցեղեն, պղնձե և բրոնզե իրեր են հայտնաբերվել Երևանի տարբեր մասերում՝ Մաքրման կառույցների գործարանի տարածքում (Շենգավիթ համայնք), Երևանի կայարանամերձ հրապարակում, Կարմիր բլուրի ուշբրոնզեդարյան դամբարանում, Զեյթունում, Չարբախում, Աբովյան փողոցում, Ավանի և Քանաքեռի խճուղիների հատման վայրում, Նաիրիտ Գ/Ա միավորման տարածքում, Ծիծեռնակաբերդում, Կարմիր բերդի դամբարանադաշտում և այլն:
Երևանի բրոնզեդարյան ժամանակաշրջանի բնակատեղիներն ու դամբարաները վկայում են, որ Երևանը բրոնզեդարյան ժամանակշրջանում խիտ բնակեցված ու հայտնի բնակավայր էր: Երևանի պատմության թանգարանում պահվում են Երևանի տարբեր թաղամասերից հայտնաբերված բազմաթիվ հնագիտական իրեր՝ սափորներ, զենքեր, զարդեր և այլն: